Sinh ra trong gia đình có truyền thống hát Then, ngay từ khi còn nhỏ, Liễu Thị Minh Thơ đã được nghe những làn điệu Then mượt mà, tình cảm từ các bà, các mẹ. “Người truyền cảm hứng nhiều nhất cho em chính là ông nội với những câu chuyện được truyền từ nhiều đời về hát Then và văn hóa truyền thống của người Tày”, Thơ tâm sự.
Nhìn lại con đường đưa Liễu Thị Minh Thơ đến với Then có lẽ phải nhắc tới dấu mốc lên 13 tuổi, khi Thơ bắt đầu “tầm sư học đạo”. Theo “căn, số” của mình, Thơ trở thành lục pựt (học trò) một nghệ nhân Then cao tuổi với ý nguyện muốn được học dòng Then Văn (Then cổ). Do có năng khiếu cũng như được nghệ nhân tận tình truyền dạy từng ngón đàn, uốn nắn từng lời hát, Thơ đã có thể tự tin hát và đệm đàn khoảng 100 bài Then chỉ trong một thời gian ngắn. Bên cạnh đó, Thơ cũng thường xuyên tham gia câu lạc bộ Then tại xã Phú Xá để học hỏi các nghệ nhân thêm nhiều ngón đàn mới.
Liễu Thị Minh Thơ thực hành trong một nghi lễ Then (Ảnh: Thanh Thuận)Trải qua quá trình học hỏi và kiên nhẫn rèn luyện, cuối năm 2016, Thơ đã được thầy của mình tổ chức đại lễ “lẩu Then cấp sắc khai quang” (nghi lễ chính thức trở thành một thầy Then). Cũng từ đó mà cái tên “Then Thơ” đã ra đời và được nhiều người biết đến.
Liễu Thị Minh Thơ thuộc lòng hàng nghìn câu Then, có thể hát trong thời gian dài. Khi 15 tuổi, Then Thơ đã được các nhà trong làng, trong xã, thậm chí là ở các huyện, các tỉnh khác đón đi làm Then như cầu an, làm đầy tháng cho trẻ con, vào nhà mới, Then giải hạn, thôi tang... Tháng 3/2018, Thơ tiếp tục được tổ chức đại lễ lẩu Then tăng sắc, trở thành một trong những tài năng nhỏ tuổi nhất của tỉnh Lạng Sơn được cấp sắc và đại diện cho thế hệ nghệ nhân trẻ sinh sau năm 2000 về hát Then. Đến nay, Thơ đã làm thầy Then được gần 3 năm với số nghi lễ thực hiện trung bình trong 1 năm từ 60-100 lễ Then.
Chia sẻ quyết định dấn thân làm Then từ khi còn nhỏ tuổi, Liễu Thị Minh Thơ cho biết, “Then là hình thức nghệ thuật tổng hợp, có lời, có nhạc, có hóa trang và có biểu diễn. Đó là tinh hoa văn hóa của dân tộc Tày, Nùng thế hệ xưa để lại. Bản thân em muốn lưu giữ vốn văn hóa dân tộc để phát huy trong đời sống, để văn hóa của dân tộc Tày, Nùng xưa được nhiều người biết đến”.
Trực tiếp xem Liễu Thị Minh Thơ làm chủ lễ mới cảm nhận hết được tài năng nhỏ tuổi này. Trình tự để làm một buổi lễ Then phải hát qua 24 chương, đoạn, và Thơ nhớ rất rõ lời hát ở tất cả các chương, đoạn trong lễ. Then Thơ dẫn dắt các “con Then” thực hiện các nghi thức làm Then thành thục. Những lễ Then của Minh Thơ luôn thu hút rất đông người đến dự khiến cuộc Then trở thành buổi giao lưu, sinh hoạt văn hóa của cộng đồng đặc sắc, ý nghĩa, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Tày, Nùng.
Bên cạnh việc thực hiện các nghi lễ Then, Thơ tích cực tham gia biểu diễn Then tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật tỉnh Lạng Sơn, tại các liên hoan hát Then, đàn Tính do địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Đặc biệt, trong Liên hoan Nghệ thuật hát Then, đàn tính toàn quốc tại Hà Giang tháng 5/2018, Thơ giữ vai trò chính cùng với tốp nghệ nhân của tỉnh trình diễn trích đoạn “Lẩu Then khao sluông khai bóc” được trích lược từ đại lễ đặc sắc “Lẩu Then khao sluông” của dòng Then Tày cổ. Đây cũng là một trong 5 tiết mục diễn xướng Then cổ được trao Huy chương Vàng tại Liên hoan cấp quốc gia năm đó.
Tháng 6/2018, Liễu Thị Minh Thơ vinh dự nhận được giấy khen của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn là nghệ nhân có thành tích xuất sắc Tại Liên hoan hát Then, đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái toàn quốc lần thứ VI năm 2018.
HỒNG MINH
