Kinh tế tập thể, hợp tác xã: Nâng cao hiệu quả, đóng góp cho tăng trưởng bền vững

Chủ trương mở lối, chính sách tạo đòn bẩy

Từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định phát triển kinh tế tập thể là chủ trương lớn, nhất quán và lâu dài, phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

Nhìn lại chặng đường phát triển của kinh tế tập thể ở Việt Nam cho thấy, mỗi bước chuyển quan trọng đều gắn liền với những quyết sách mang tính định hướng của Đảng và sự cụ thể hóa kịp thời bằng chính sách, pháp luật của Nhà nước. Từ Nghị quyết số 13-NQ/TW năm 2002 của Hội nghị Trung ương 5 (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, đến Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, tư duy về phát triển kinh tế tập thể không ngừng được bổ sung, hoàn thiện, ngày càng tiệm cận yêu cầu của thực tiễn và cơ chế thị trường.

Nhấn mạnh yêu cầu phát triển kinh tế tập thể trong giai đoạn mới, tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2025, diễn ra tháng 11/2025 tại Hà Nội, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng khẳng định: “Kinh tế tập thể phải được phát triển trên nền tảng thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm thước đo, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, còn hợp tác xã phải chủ động đổi mới, nâng cao năng lực quản trị và khả năng cạnh tranh”.

Nghị quyết số 20-NQ/TW được xem là dấu mốc quan trọng, khẳng định rõ kinh tế tập thể là thành phần kinh tế tồn tại khách quan, có vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đồng thời nhấn mạnh yêu cầu đổi mới mạnh mẽ cả về nhận thức, thể chế và tổ chức thực hiện để khu vực này phát triển tương xứng với tiềm năng. 

Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 09/NQ-CP về Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 20-NQ/TW, xác định rõ mục tiêu, chỉ tiêu và các nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm cho từng giai đoạn.

Cùng với hệ thống nghị quyết, luật pháp chuyên ngành, nhiều chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) cũng trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy kinh tế tập thể phát triển. Đơn cử, 3 chương trình MTQG gồm: Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, Chương trình xây dựng nông thôn mới, Chương trình giảm nghèo bền vững đều dành các dự án, tiểu dự án cụ thể để hỗ trợ đầu tư phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã tại vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Nguồn lực từ các chương trình này được tập trung cho phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, phát triển sản phẩm OCOP, hỗ trợ đăng ký chỉ dẫn địa lý, mã số vùng trồng, hoàn thiện bao bì, nhãn mác và nhận diện thương hiệu, qua đó nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của sản phẩm do các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất.

Một bước tiến quan trọng khác, là việc Quốc hội thông qua Luật Hợp tác xã năm 2023. Luật đã dành riêng một chương để thể chế hóa đầy đủ các nhóm chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể theo tinh thần Nghị quyết 20-NQ/TW, từ chính sách về thuế, tín dụng, đất đai, khoa học - công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực đến xúc tiến thương mại, chuyển đổi số.

 Hệ thống các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã năm 2023 được ban hành kịp thời, đồng bộ, góp phần tạo hành lang pháp lý thông thoáng, minh bạch, giúp các tổ chức kinh tế tập thể dễ tiếp cận và thụ hưởng chính sách.

Nhiều chính sách được thiết kế theo hướng coi hợp tác xã là chủ thể phù hợp để kết hợp giữa đầu tư của Nhà nước với quản trị cộng đồng, khuyến khích liên kết theo chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Đây chính là những “đòn bẩy” quan trọng giúp kinh tế tập thể thoát khỏi tư duy bao cấp, trông chờ, từng bước khẳng định vai trò là một khu vực kinh tế năng động trong nền kinh tế.

Hợp tác xã chuyển mình, tỏa sáng

Những chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước đang tạo ra chuyển biến rõ nét trong thực tiễn phát triển kinh tế tập thể. Theo báo cáo tại các diễn đàn, hội nghị gần đây, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cho biết, đến năm 2025, cả nước có gần 34 nghìn hợp tác xã, trong đó hơn 22 nghìn hợp tác xã nông nghiệp và trên 11 nghìn hợp tác xã phi nông nghiệp, cùng hàng trăm liên hiệp hợp tác xã và hàng chục nghìn tổ hợp tác hoạt động trên nhiều lĩnh vực.

Chất lượng hoạt động của hợp tác xã từng bước được nâng lên. Nhiều hợp tác xã đã chuyển mạnh từ cung cấp dịch vụ đầu vào sang tổ chức sản xuất, chế biến, tiêu thụ theo chuỗi giá trị, gắn với xây dựng thương hiệu và tiêu chuẩn chất lượng.

 Hàng nghìn hợp tác xã tham gia Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), trong đó nhiều sản phẩm đạt từ 3-5 sao. Đáng chú ý, các hợp tác xã hiện là chủ thể của hơn một phần ba tổng số sản phẩm OCOP trên cả nước, khẳng định vai trò ngày càng rõ trong phát triển kinh tế nông thôn.

Cùng với đó, liên kết giữa hợp tác xã và doanh nghiệp tiếp tục được mở rộng. Hàng nghìn dự án, kế hoạch liên kết sản xuất - tiêu thụ đã được triển khai không chỉ trong nông nghiệp mà còn ở công nghiệp, dịch vụ, du lịch. Nhiều hợp tác xã mạnh dạn đầu tư công nghệ, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng, qua đó nâng cao giá trị gia tăng và thu nhập cho thành viên. 

Tuy nhiên, khu vực kinh tế tập thể vẫn đối mặt những khó khăn như quy mô nhỏ, năng lực quản trị chưa đồng đều, khả năng tiếp cận vốn và thị trường còn hạn chế, đòi hỏi tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách và nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện.

Trong bức tranh chung đó, nhiều hợp tác xã đã vươn lên trở thành điểm sáng, minh chứng sinh động cho hiệu quả của chủ trương, chính sách. Năm 2025, Giải thưởng Ngôi sao Hợp tác xã Việt Nam (CoopStar Awards) tiếp tục tôn vinh 100 hợp tác xã tiêu biểu trên nhiều lĩnh vực, phản ánh xu hướng đổi mới, phát triển năng động của khu vực kinh tế tập thể.

Tiêu biểu tại Đồng bằng sông Cửu Long, Hợp tác xã Nông nghiệp Rạch Lọp (tỉnh Vĩnh Long) đã phát triển hơn 500 thành viên, tổ chức sản xuất trên hàng trăm héc-ta lúa chất lượng cao. Thông qua liên kết với doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ mới và tham gia Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, HTX đạt doanh thu khoảng 15 tỷ đồng mỗi năm, đời sống thành viên không ngừng được cải thiện.

 Ở miền núi phía Bắc, Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Hồng Phát (thuộc xã Kim Bình, tỉnh Tuyên Quang) xây dựng thành công chuỗi giá trị nông nghiệp sạch, với nhiều sản phẩm OCOP 4 sao, từng bước tiếp cận thị trường quốc tế, đồng thời tạo sinh kế ổn định cho đồng bào DTTS.

Thực tiễn từ các mô hình tiêu biểu cho thấy, việc tôn vinh hợp tác xã thông qua Giải thưởng Ngôi sao Hợp tác xã Việt Nam không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng mà còn lan tỏa những cách làm hay, tạo động lực để kinh tế tập thể tiếp tục đổi mới, đóng góp tích cực hơn vào tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển bền vững đất nước.