Cùng với con tôm, hạt lúa, muối cũng là một trong những mặt hàng nông sản khá nổi tiếng của vùng đất Bạc Liêu, với sự hình thành và phát triển đến nay trên 100 năm. Trong 5 năm trở lại đây, khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận nghề sản xuất muối của Bạc Liêu là nghề di sản được bảo tồn. Từ đó, sự quan tâm của các cấp lãnh đạo đối với nghề muối được tốt hơn. Nhiều chương trình, dự án để vực dậy nghề làm muối, diện tích sản xuất muối bắt đầu tăng trở lại.
Tuy nhiên, đến nay, diêm dân vẫn chưa thể làm giàu từ hạt muối. Cái vòng luẩn quẩn được mùa - mất giá, còn được giá thì mất mùa cứ như vòng đời của muối - từ nước mà thành hình và rồi cũng tan thành bọt nước.
Để có được hạt muối ngon, diêm dân phải bám đồng muối trong thời tiết “đội nắng tắm sương” Cơ cực nghề làm muối
Đến với huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu những ngày tháng 3, chúng tôi thấy được những cánh đồng muối bạt ngàn. Vụ muối nơi đây thường bắt đầu từ tháng 11 năm trước, đến tháng 3 âm lịch năm sau.
Ông Nguyễn Trọng Hán, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Hải, cho biết: Huyện Đông Hải là địa phương có diện tích muối lớn nhất tỉnh Bạc Liêu, với hơn 1.300ha. Những năm gần đây, giai đoạn đầu năm tình hình thời tiết thường gây nhiều bất lợi cho nghề làm muối.
"Bao đời nay diêm dân dù có vất vả, thậm chí không ít lần trắng tay, nhưng họ vẫn chung tình với muối. Sản xuất muối tại Bạc Liêu hiện nay chủ yếu vẫn theo phương pháp phơi nước, còn phụ thuộc nhiều vào thời tiết nên số ngày nắng và mưa trong năm nhiều hay ít là điều kiện quyết định đến sản lượng, chất lượng muối", ông Hán nói.
Nghề làm muối hiện nay dẫu có nhiều đổi thay khi ứng dụng khoa học công nghệ mới kết hợp cơ giới hóa giúp tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, nhưng về cơ bản, để có được hạt muối, diêm dân phải "phơi nắng cháy da lưng" trên cánh đồng.
Anh Huỳnh Văn Toàn, diêm dân xã Long Điền Đông, huyện Đông Hải, trăn trở, hạt muối làm ra đã khó đến vụ thu hoạch chưa hết vui mừng, thì bị thương lái ép giá. Dù ấm ức nhưng anh cũng như bao diêm dân khác, đành phải ngậm ngùi bán tháo cho thương lái. Với họ cùng chung tâm trạng là bán được đồng nào hay đồng ấy, nếu trữ lại theo cách tạm thời là che đậy cao su sẽ càng làm cho sản lượng muối bị hao hụt.
Anh Toàn cho rằng, bởi không đủ điều kiện đầu tư kho bãi trữ nên đành chấp nhận, với những hộ khá giả, vào vụ thu hoạch họ không bán luôn mà đưa vào kho trữ rồi chờ khi giá cao sẽ xuất bán. Nhưng số lượng nhà đầu tư được kho bãi để trữ muối nơi đây còn rất ít.
Anh Toàn chia sẻ, hạ tầng giao thông, kho bãi là vấn đề rất cần được Nhà nước quan tâm để nghề làm muối được phát triển hơn. Đường sá thông thương, xe cộ ra tận ruộng thì diêm dân chúng tôi tiết kiệm được nhiều chi phí lắm. Ở đây ai cũng biết, những ruộng muối thuận đường vận chuyển thì bán được cao giá hơn những ruộng ở sâu bên trong, điều kiện vận chuyển khó khăn. "Mong ước của người dân chúng tôi là chính quyền đẩy mạnh xúc tiến, mời gọi đầu tư để xây dựng kho bãi chứa muối tại địa phương. Đồng thời, hướng người dân sản xuất muối theo loại hình HTX có liên kết từ đầu vào đến đầu ra, có cam kết giá của thương lái với diêm dân”.
Ông Hồ Văn Niên chia sẻ với phóng viên về nghề làm muốiTrao đổi với chúng tôi, ông Hồ Văn Niên (75 tuổi), ngụ xã Long Đồng, huyện Đông Hải chia sẻ: "Diêm dân tụi tôi chẳng biết gì ngoài làm muối, nghề muối đã bám rễ, ăn sâu vào tâm trí của chúng tôi từ bao giờ rồi. Có một nghịch lý rằng, xưa nay món hàng nào, sản phẩm nào cũng tăng giá theo thời gian như mì tôm, lúa gạo... chỉ có giá muối là vẫn vậy. Thử hỏi, như vậy làm sao diêm dân làm giàu được”.
“Nghề muối ở Bạc Liêu là nghề di sản, được bảo tồn nên chúng tôi rất cần Nhà nước quan tâm nhiều hơn nữa. Phải có chính sách rạch ròi về giá muối. Đây là mặt hàng thiết yếu nên rất cần ngành chức năng họp bàn, đưa muối vào danh mục có giá nhất định, có sự kiểm soát của ngành chức năng hoặc tạo ra chuỗi liên kết. Có như vậy thì mới mong giá trị hạt muối được nâng cao, đời sống diêm dân bớt khổ cực”, ông Niên bộc bạch.
Rào cản từ nghề
Ông Hồ Thanh Tuấn, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Đông Hải cho hay: Khi nghề sản xuất muối của Bạc Liêu được công nhận là nghề di sản được bảo tồn, sự quan tâm của các cấp lãnh đạo đối với nghề muối được tốt hơn. Đã có nhiều chương trình, dự án để vực dậy nghề làm muối. Từ đó, nghề muối ở Đông Hải có dấu hiệu phát triển. Diện tích sản xuất muối bắt đầu tăng trở lại, thu nhập của diêm dân cũng được cải thiện. Từ năm 2020 đến nay, giá muối không còn bấp bênh như trước, cơ bản ổn định.
“Rào cản lớn nhất hiện nay đối với nghề muối, là mạng lưới hạ tầng chưa đồng bộ, dẫn tới việc diêm dân bị thương lái ép giá. Với những vị trí thuận lợi đường lộ giao thông, xe vào đến nơi thì giá muối cao hơn những vị trí xe cộ không vào được, phải vận chuyển bằng đường thủy, trải qua nhiều công đoạn nên giá trị thấp hơn”, ông Tuấn chia sẻ.
Trên cánh đồng muối Đông HảiĐược sự thống nhất của Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), UBND tỉnh Bạc Liêu đã phê duyệt Đề án nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối giai đoạn 2021 - 2030, bao gồm cả việc đầu tư cơ sở hạ tầng vùng sản xuất muối.
Dự án thành phần số 7 về cải tạo, nâng cấp đồng muối Đông Hải được phê duyệt quyết định đầu tư vào năm 2023. Quy mô dự án và các hạng mục là xây dựng 5 tuyến đê bao kết hợp với đường giao thông dài 14,7km đường, 20 cây cầu bê tông và 26 cống hộp, tổng mức đầu tư 127 tỷ đồng đã và đang được triển khai. Trong đó, 2 tuyến đường được thông xe kỹ thuật là Trại Sò - Chùa Linh Ứng có tổng chiều dài 2,56km và tuyến Cầu Dân Quân - Trạm bơm số 3 dài 3,72km, với tổng kinh phí 24,3 tỷ đồng, đã được thông xe kỹ thuật vào chiều ngày 6/3 vừa qua, trong chuỗi sự kiện Festival nghề Muối Việt Nam - Bạc Liêu 2025.
Tuy nhiên, về cơ bản hạ tầng nghề muối vẫn cần được đầu tư mạnh hơn nữa trong thời gian tới mới đáp ứng được nhu cầu phát triển.
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiêp và Môi trường công bố tại Hội nghị sơ kết thực hiện Nghị định số 40/2017/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý sản xuất, kinh doanh muối, diễn ra vào ngày 7/3 vừa qua, thu nhập người làm muối trung bình 40 triệu đồng/người/năm, bằng 70% mức thu nhập bình quân đầu người cả nước.
Qua tìm hiểu thực tế cho thấy, diêm dân bán muối đen chỉ có 900 đồng/kg, muối trải bạt cũng chỉ cao nhất 1.200 đồng/kg. Giá cả thấp, diêm dân không thể có được cuộc sống khá hơn từ hạt muối.
Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu Phạm Văn Thiều nhấn mạnh, với gần 1.600ha, tập trung chủ yếu tại huyện Đông Hải và một phần của huyện Hòa Bình, Bạc Liêu là một trong những tỉnh có diện tích sản xuất muối lớn của cả nước, sản lượng hằng năm đạt gần 80.000 tấn/năm. Với các vấn đề khó khăn của nghề muối, đòi hỏi sự quan tâm, đầu tư của các cấp, các ngành để hỗ trợ cho nghề hướng đến đa dạng hóa sản phẩm, không chỉ là muối ăn, mà còn là muối làm đẹp, muối chữa bệnh, muối phục vụ sản xuất công nghiệp…
Lúc này, tâm tư lớn nhất của những người làm công tác quản lý, có lẽ là tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các chính sách hiện có; đồng thời, đòi hỏi phải nghiên cứu thêm chính sách nhằm nâng cao giá trị hạt muối. Bởi, hạt muối có thể vươn xa, thì trước hết bà con diêm dân phải sống tốt bằng nghề…
