Đồng bào các dân tộc Tày - Nùng ở thôn Thanh Xuân trong trang phục truyền thống quảng bá sầu riêng của thôn.Cách đây hơn chục năm, thôn Thanh Xuân vẫn còn lam lũ: đường đất lầy lội, mùa mưa xe máy khó vào, người dân chủ yếu trồng lúa, bắp, tiêu… thu nhập bấp bênh. Không ít thanh niên phải rời quê đi làm thuê. “Ngày đó, làm cả năm cũng chỉ đủ ăn. Nhà nào khá lắm thì mua được chiếc xe máy,” ông Nguyễn Văn Điềm (57 tuổi) nhớ lại.
Bước ngoặt đến khi một số hộ tiên phong trồng sầu riêng. Trên đất đỏ bazan màu mỡ, khí hậu mát lành và nguồn nước dồi dào, cây sầu riêng bén rễ, xanh tốt. Nhờ chính sách hỗ trợ, bà con được vay vốn ưu đãi, tập huấn kỹ thuật, kết nối đầu ra. Chỉ sau vài năm, diện tích sầu riêng tăng nhanh, thay thế nhiều diện tích cây trồng kém hiệu quả.
Hiện, toàn thôn có hơn 200 ha sầu riêng, trong đó trên 100 ha đang cho thu hoạch ổn định. Năng suất bình quân 15 - 20 tấn/ha, giá bán 75.000 - 95.000 đồng/kg, nhiều hộ thu về hàng trăm triệu đồng, thậm chí hơn 1 tỷ đồng mỗi năm.
Gia đình chị Lục Thị Nga là minh chứng: Năm 2016 mạnh dạn chuyển 2 ha đất sang trồng Ri6 và Monthong, vụ đầu tiên thu về hơn 300 triệu đồng, đây là số tiền mà trước kia phải làm cả chục năm mới có. Nay vườn sầu riêng của chị đều đặn cho thu nhập trên 1 tỷ đồng/năm; ngôi nhà gỗ ngày xưa được thay bằng nhà xây khang trang, con cái được học nội trú. “Có của ăn, của để rồi, mình phải biết chia sẻ để bà con cùng phát triển,” chị Nga nói.
Bà con ở thôn Thanh Xuân tất bật thu hoạch sầu riêng trên vườnNhờ “trái vàng” sầu riêng, tỷ lệ hộ nghèo ở Thanh Xuân giảm mạnh. Nhiều gia đình xây nhà kiên cố, mua sắm máy móc, phương tiện đi lại. “Trước kia, chuyện cho con học đại học là giấc mơ xa. Giờ, chỉ cần một vụ sầu riêng, cha mẹ đã có thể lo tiền học phí cả năm cho con ”, ông Triệu Văn Sỹ, Trưởng thôn Thanh Xuân cho biết. Tỷ lệ học sinh trong bản học lên THPT, cao đẳng, đại học ngày càng cao, mở ra khát vọng tri thức mới.
Kinh tế khởi sắc nhưng đồng bào Tày - Nùng nơi đây vẫn gìn giữ bản sắc. Mùa sầu riêng chín cũng là mùa của những buổi giao lưu văn nghệ, tiếng đàn tính, hát then vang vọng. Phụ nữ vẫn mặc áo chàm trong dịp lễ hội, ngày cưới; người già truyền dạy dân ca, phong tục, nghề thủ công truyền thống cho con cháu.
“Bà con bận làm kinh tế, nhưng mỗi dịp lễ lớn hay khi có khách tham quan, chúng tôi vẫn biểu diễn hát then, múa sạp,” chị Hoàng Thị Thu, thành viên đội văn nghệ thôn chia sẻ. Du khách vừa được thưởng thức sầu riêng, vừa trải nghiệm văn hóa Tày - Nùng.
Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính duy trì luyện tập phục vụ lễ hội và khách du lịch đến tham quan những vườn sầu riêng trong thônKhông dừng lại ở "mùa vàng", người dân Thanh Xuân đang hướng tới xây dựng thương hiệu “Sầu riêng Thanh Xuân” đạt chuẩn chất lượng, kết hợp phát triển du lịch trải nghiệm: tham quan vườn sầu, ở homestay, thưởng thức ẩm thực Tày - Nùng. Chính quyền và người dân kỳ vọng đưa sản phẩm ra thị trường xa hơn, tăng giá trị và tạo sinh kế bền vững.
