Cuối tháng 6, dưới cái nóng hầm hập, bên mái nhà rông làng Chốt, thị trấn Sa Thầy, những người phụ nữ dân tộc Gia Rai vẫn miệt mài dệt vải. Họ là những thành viên trong nhóm dệt của làng, tranh thủ những ngày rảnh việc đồng áng, quây quần lại đây cùng dệt vải, vừa để thỏa đam mê, vừa để giữ nghề truyền thống.
Thoăn thoắt đôi tay, bà Y Túy, một trong những người lớn tuổi nhất nhóm kể, năm 15 tuổi, bà được bà ngoại và mẹ tập cho dệt. Ngày ấy, con gái Gia Rai không biết dệt thì trai làng không ai ưng. Sau này, dù đời sống nhiều thay đổi, quần áo, vải vóc ngày càng đa dạng, nhưng phụ nữ làng Chốt vẫn duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Họ làm ra những tấm chăn đắp, những bộ trang phục cho ngày lễ hội và cả làm quà cưới cho con gái trước khi lấy chồng.
Chị Y Bdir, người trẻ nhất trong nhóm dệt nói, đối với chị và nhiều phụ nữ Gia Rai nơi đây, việc khoác lên mình những bộ trang phục thổ cẩm truyền thống đem lại cảm giác hạnh phúc và tự hào. Ngoài sắm sửa đồng phục ở trường, chị cũng dệt cho con mình quần áo truyền thống để diện trong những dịp đặc biệt ở trường.
Trong thời gian tới, huyện Sa Thầy xác định khôi phục, bảo tồn các nghề như dệt như thổ cẩm, đan lát, làm rượu cần, chế tác nhạc cụ âm nhạc truyền thống, đẽo thuyền độc mộc, rèn, tạc tượng.Bà Nguyễn Thị Ngọc Thúy, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Sa Thầy cho biết, chính quyền địa phương luôn khuyến khích bà con mặc trang phục truyền thống trong các hội nghị, các nghi lễ của làng. Tại các trường học, khuyến khích học sinh DTTS mặc trang phục truyền thống vào thứ Hai hằng tuần.
Ngoài dệt thổ cẩm, bà con các thôn, làng đồng bào DTTS trên địa bàn huyện Sa Thầy còn đang nỗ lực gìn giữ những nghề truyền thống khác như làm rượu cần, đan lát…
Ông A Nhang, làng Trấp, xã Ya Tăng tuổi đã cao, tay đã run, mắt cũng mờ hơn nhưng ngày nào cũng đan lát. Những chiếc gùi, chiếc nia do ông làm ra vẫn rất đẹp và có độ bền cao. Những năm gần đây, bà con trong làng và ở các địa phương khác tìm đến ông A Nhang để đặt gùi. Ông bán với giá từ 300.000 - 800.000 đồng/cái tùy kích thước.
Tương tự, nghệ nhân A Đăng, ở thôn Gia Xiêng (xã Rờ Kơi) ngày ngày vẫn cặm cụi đan lát. Các sản phẩm ông làm ra rất phong phú, từ gùi, rổ rá, đến chiếc đơm cá, giỏ… Với nghệ nhân A Đăng hay ông A Nhang, việc đan lát không chỉ đem lại thêm nguồn thu nhập mà hơn hết là niềm vui, bởi những sản phẩm truyền thống vẫn được người dân đón nhận.
Ông A Theng, Phó Chủ tịch UBND xã Rờ Kơi, huyện Sa Thầy cho biết, thời gian qua, Đảng bộ, chính quyền xã luôn quan tâm đến việc bảo tồn, phát huy các nghề truyền thống ở địa phương, nhất là đan lát, dệt thổ cẩm. Hiện, xã đã rà soát và mời 6 nghệ nhân truyền dạy nghề truyền thống cho thế hệ trẻ.
Thực hiện Đề án “Bảo tồn và phát triển nghề truyền thống của các DTTS tại chỗ trên địa bàn tỉnh Kon Tum” giai đoạn 2017 - 2021,” tính riêng trên địa bàn huyện Sa Thầy đã hỗ trợ 68 bộ khung dệt; xây dựng 3 băng đĩa về quy trình sản xuất nghề dệt thổ cẩm, sản phẩm nghề đan lát, nghề đẽo thuyền độc mộc; tổ chức 2 lớp học nghề dệt thổ cẩm cho người dân và tổ chức nhiều hội nghị tuyên truyền bảo tồn nghề truyền thống tại xã, thị trấn. Hiện, huyện có gần 1.200 hộ gia đình, nghệ nhân còn duy trì nghề truyền thống, trong đó có một số nghề như đan lát, dệt thổ cẩm, rượu cần… mang lại thu nhập, góp phần giảm nghèo cho người dân.
Nghệ nhân chế tác nỏ truyền thống. Ảnh: T.V.PTuy vậy, những kết quả kể trên vẫn chưa thực sự làm yên lòng những già làng, nghệ nhân tâm huyết. Như tâm sự của bà Y Thuột, người đang cố gắng “giữ lửa” nghề dệt thổ cẩm ở thôn Đăk Đe (xã Rờ Kơi), đời bà truyền cho đời mẹ, đời mẹ truyền cho đời con thì được, nhưng để đời con truyền cho đời cháu sẽ là việc chẳng dễ dàng. Hay như lời già A Ghin, thôn Rờ Kơi (xã Rờ Kơi), giữa những chiếc túi nhiều màu sắc, những chiếc bao tiện lợi, lớp trẻ trong làng chẳng mấy mặn mà với gùi, với giỏ truyền thống. Không sử dụng thì không đan, không đan thì sẽ chẳng thể giữ nghề truyền thống.
Thực hiện Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống của các DTTS tại chỗ đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, thời gian tới, huyện Sa Thầy xác định khôi phục, bảo tồn, lưu giữ bí quyết nghề nghiệp, phát huy giá trị văn hóa đối với 7 nghề truyền thống gồm: Dệt thổ cẩm, đan lát, làm rượu cần, chế tác nhạc cụ âm nhạc truyền thống, đẽo thuyền độc mộc, rèn, tạc tượng. Để làm được điều đó, cần làm tốt hơn nữa công tác tuyên truyền, khơi dậy niềm tự hào về văn hóa truyền thống dân tộc; lồng ghép nguồn lực các Chương trình mục tiêu quốc gia để tổ chức các lớp dạy nghề truyền thống tại thôn, làng, tạo điều kiện cho người dân tham gia. Đồng thời hỗ trợ các hộ gia đình, cơ sở nghề truyền thống giới thiệu, quảng bá, đa dạng hóa các kênh bán hàng, tiêu thụ sản phẩm, để người dân có thu nhập ổn định từ nghề truyền thống.
